Łotwa była pierwsza
Łotysze wygrali pierwsze mistrzostwa Europy w wielkim stylu. Wojenne losy zwycięzców były często dramatyczne.
Po powrocie z mistrzostw w Genewie na dworcu kolejowym w Rydze zwycięzców witał tłum kibiców. Fot. Łotewskie Muzeum Sportu.
Zaczęło się w roku 1932. To wtedy w Genewie powstała FIBA – Międzynarodowa Federacja Koszykówki. Dwa lata wcześniej koszykówka została uznana przez Międzynarodowy Komitet Olimpijski. Państwami założycielami FIBA były Argentyna, Czechosłowacja, Grecja, Włochy, Łotwa, Portugalia, Rumunia oraz Szwajcaria.
Od początku istnienia celem nowej federacji było doprowadzenie do włączenia basketu do programu igrzysk olimpijskich. W tym celu najpierw trzeba było zorganizować mistrzostwa Starego Kontynentu.
Trener był sędzią
Pierwszy czempionat odbył się w 1935 roku w Genewie. Przyjechało 10 krajów. Właściwie zainteresowanych było jedenaście drużyn, ale duże koszty podróży zdecydowały, że dwie drużyny z Półwyspu Iberyjskiego zagrały między sobą. W Madrycie Hiszpania pokonała Portugalię 33:12. Spotkanie sędziował... trener Hiszpanów Mariano Manent. To ciekawa postać. Urodzony w 1904 roku w Kordobie (Argentyna), w katalońskiej rodzinie emigrantów, wrócił do Barcelony w wieku 12 lat, i zaczął grać w koszykówkę.
Wspólnie z Angelem Cabrerą zorganizowali w Barcelonie mecz między Katalończykami i madrytczykami. To pozwoliło wyłonić najlepszych graczy na pojedynek z Portugalczykami, a potem już na turniej w Genewie. Po latach sam Manent wyjaśnił, że „tworząc reprezentację, oparłem swój wybór na Rayo de Madrid, które było wówczas liderem, wraz z Patrie i Laietà. Bracia Alonso i Ruano grali w Rayo. Wszyscy trzej pochodzili z Kuby i grali w amerykańskim stylu”.
W Genewie pojawiło się 10 drużyn, które połączono w pary. W ten sposób wyłoniono pięć, które awansowały do kolejnej rundy. Regulamin był mocno skomplikowany i nie do końca sprawiedliwy, bo z tej piątki do półfinałów bezpośrednio zakwalifikowano Hiszpanię, Łotwę i Czechosłowację, natomiast (bez wyraźnego uzasadnienia) Włochy i Szwajcaria musiały zagrać dodatkowe spotkanie. Ostatecznie w najlepszej czwórce zagrali Szwajcarzy (ograli Italię 27:17). Hiszpanie pod wodzą trenera Manenta spisywali się w turnieju wybornie. Po pokonaniu Czechosłowacji 21:17 znaleźli się w finale. Tu jednak trafili na Łotyszy. Ekipa, która przyjechała znad Bałtyku, okazała się rewelacją mistrzostw. Łotysze najpierw zmiażdżyli Węgrów w ćwierćfinale (46:12), a w półfinale nie dali szans gospodarzom (28:19). 4 maja 1935 roku w Pavillon des Sports du Bout-du-Monde w Genewie odbył się mecz finałowy. Spotkanie było zacięte, ale ekipa z Europy Wschodniej uzyskała niewielką przewagę i utrzymała ją do końca! Najlepszym strzelcem meczu był środkowy Łotyszy, Rudolfs Jurciņs, który zdobył 11 punktów. Po powrocie na dworcu kolejowym w Rydze zwycięzców witał tłum kibiców.
Zesłani, zaginieni, zabici
Losy wielu mistrzów Europy okazały się tragiczne. Bohater finału, środkowy Jurcins, został aresztowany zaraz po zakończeniu wojny, a w 1947 roku wysłany do gułagu na Syberię. Rok później zmarł, mając ledwie 39 lat.
Mārtiņš Grundmanis skończył podobnie. Też krótko służył w Legionie Łotewskim, ale zdezerterował, przebywał w nazistowskich więzieniach, w tym w obozie Stutthof. Po wyzwoleniu aresztowali go z kolei Rosjanie, przebywał w obozach filtracyjnych i w areszcie władz ZSRR, m.in. w Charkowie i Kijowie. Ostatnie znane i udokumentowane przesłuchanie Grundmanisa w sprawie filtracji odbyło się w maju 1946 roku, kiedy był przesłuchiwany jako jeniec wojenny. Okoliczności i data śmierci nie zostały ustalone. Według niepotwierdzonych informacji popełnił samobójstwo w obozie jenieckim w Sarkandaugavie w Rydze.
Džems Raudziņš podczas okupacji niemieckiej był szefem wydziału ruchu oporu. W listopadzie 1942 roku został aresztowany przez niemiecką policję bezpieczeństwa i osadzony w obozie koncentracyjnym Salaspils. Pod koniec II wojny światowej, w 1944 roku, udał się jako uchodźca do Niemiec, a w 1949 roku do Australii, gdzie pracował jako księgowy i aktywnie uczestniczył w życiu publicznym Łotwy. Zmarł 13 grudnia 1979 roku w Perth.
Ciekawą postacią jest Janis Lindmanis, który w latach 30. był kapitanem... piłkarskiej reprezentacji Łotwy, rozegrał w narodowej jedenastce 55 spotkań! Świetnie radził sobie z koszykarską piłką, dobrze rzucał i dlatego w 1935 roku pojechał na mistrzostwa do Genewy. W 1944 roku wraz z rodziną wyjechał do Niemiec, a stamtąd po zakończeniu wojny popłynął do Australii. Zmarł w Melbourne w 1986 roku.
Eduards Andersons w czasie okupacji hitlerowskiej był szefem łotewskiej federacji koszykówki, w 1945 roku został aresztowany i zesłany na Syberię. W 1956 roku wrócił na Łotwę, pracował w administracji firmy komunikacyjnej w Rydze. Zmarł w 1985 roku.
Visvaldis Melderis był członkiem Legionu Łotewskiego w stopniu Untersturmführera, a od początku 1944 roku brał udział w działaniach wojennych na froncie wschodnim. Poległ w bitwie w okolicach rzeki Łady w Łatgalii. Podobnie skończył Aleksejs Anufrijevs - po wyzwoleniu w 1944 roku wcielono go do Armii Radzieckiej, zaginął w kwietniu 1945 roku.
I jeszcze trener. Valdemars Boumanis był sędzią koszykówki na igrzyskach olimpijskich w Berlinie, w trakcie wojny był ważnym oficerem Legionu Łotewskiego, który działał w ramach Waffen SS. Był dowódcą wojsk pomocniczych 15th Waffen Grenadier Division, dosłużył się stopnia Sturmbannführera. Pod koniec wojny uciekł do Niemiec, a potem przeniósł się do Lorient we Francji. W 1956 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkał w Chicago, pracował w biurze sportowym Łotewskiego Stowarzyszenia Ameryki. Prowadził drużynę koszykówki w stowarzyszeniu Chicago Daugava Hawks. Zmarł w 1992 roku.
W 2012 roku reżyser Aigars Grauba zrealizował film poświęcony mistrzowskiej drużynie z Genewy. Nazywa się on „Drużyna marzeń 1935" (Sapņu komanda 1935). Film trwa 120 minut, jest do obejrzenia na YouTube.
SKŁADY MEDALISTÓW
1. ŁOTWA: Rudolfs Jurcins, Eduards Andersons, Aleksejs Anufrijevs, Martins Grundmanis, Herberts Gulbins, Janis Lidmanis, Dżems Raudzinš, Visvaldis Melderis, Hudins Trener Valdemars Boumanis.
2. HISZPANIA: Rafael Martin, Emilio Alonso, Pedro Alonso, Juan Carbonell, Armando Maunier, Fernando Muscat, Cayetano Ortega, Rafael Ruano Trener Mariano Manent.
3. CZECHOSŁOWACJA: Jirzi Ctyroky, Jan Fertek, Josef Franc, Josef Klima, Josef Moc, Frantisek Picek, Vaclav Voves.
(pp)